Sporten is gezond, maar er kleven ook nadelen aan. Blessures liggen altijd op de loer en voor je het weet zit je in de lappenmand. Een van de meest voorkomende sportblessure is een verzwikte of verstuikte enkel. Vooral in sporten als volleybal, hockey en zaalvoetbal komt een een enkelblessure met enige regelmaat voor. In het verdere verloop van het artikel bespreken we onder meer de symptomen, oefeningen, behandeling en risicofactoren van deze blessure.

Symptomen van een verzwikte en verstuikte enkel

In de volksmond wordt een verstuiking en een verzwikking door elkaar heen gebruikt, maar er is wel degelijk een verschil. Bij een verzwikking is de schade aan de enkelbanden vrij beperkt. Over een enkelverstuiking praat je wanneer er één of meerdere ligamenten verrekt of beschadigd is geraakt en je langer dan enkele dagen pijn hebt.

Na een verzwikte of verstuikte enkel ontstaat er meestal vrij snel een zwelling aan de binnen- of buitenzijde van de enkel. In veruit de meeste situaties betreft het de buitenzijde. De zwelling ontstaat doordat tal van structuren rondom het enkelgewricht uitrekken of scheuren. Hierbij kun je denken aan het gewrichtskapsel, bloedvaten, spieren en pezen en niet te vergeten de enkelbanden (ligamenten). Daarnaast is er soms sprake van een botkneuzing in het enkelgewricht.

Als gevolg van de zwelling ontstaat er een bewegingsbeperking en zijn bepaalde bewegingen pijnlijk. Bij een fors verstuikte enkel blijft het vaak niet bij een verrekking van de zojuist genoemde structuren. Bij een forse kwetsuur is het geen zeldzaamheid dat de enkelbanden in- of afscheuren. Bovendien kunnen er avulsiefracturen (afscheuren van een stuk bot) en een scheefstand van het kuitbeen ontstaan. Om de pijn te verlichten en het herstel te bevorderen kun je ter ondersteuning een brace of tape gebruiken. Ze zijn beide even effectief, maar over het algemeen is een enkelbrace comfortabeler. Er zijn veel verschillende enkelbraces met ieder een eigen beschermingsniveau.

Lange termijn gevolgen

Mocht je na enkele dagen nog het onvermogen hebben om het been bij de eerste 4 stappen te belasten dan is het niet ondenkbaar dat er een botbreuk aanwezig is van het buitenste middenvoetsbeentje en/of het onderbeen (kuitbeen en/of scheenbeen). Een röntgenfoto kan hier meer duidelijkheid over geven.

Er zijn sporters die na een verzwikte of verstuikte enkel nog lange tijd last blijven houden. Maanden of zelfs jaren later kan er een blijvende bewegingsbeperking in het enkelgewricht aan het licht komen. De klachten worden verklaard door mogelijk los liggend botweefsel en/of kraakbeen. Ook botwoekering rondom de randen van het enkelgewricht kunnen de klachten veroorzaken. De term ‘voetbalenkel’ is hiervoor een veel gebruikte term aangezien deze klachten vooral bij voetballers voorkomen. Op een MRI zijn deze vormen van gewrichtsschade goed zichtbaar.

Risicofactoren

• Een wedstrijd geeft een grotere kans op enkelblessure dan een training;
• Vrouwen ouder dan 30 jaar lopen op hun beurt weer meer risico dan mannen van dezelfde leeftijdsgroep;
• Des te hoger het sportniveau, des te groter de kans op een enkelverstuiking;
• Overgewicht bij mannen;
• Lange mannen;
• Jonge mannen hebben driemaal zoveel kans op een verzwikte of verstuikte enkel dan vrouwen;
• Bovengemiddeld atletische mannen;
• Verzwakte bilspieren;
• Sporten op verharde ondergronden;

Behandeling en oefeningen

Ontstekingsfase (0-3 dagen)

Na een verzwikte of verstuikte enkel zal een zwelling niet lang op zich laten wachten. Door te ijzen reduceer je zowel de pijn als de zwelling. Het is aanbevolen om 3x daags niet langer dan 15-20 minuten per keer te ijzen. Onderzoek heeft aangetoond dat ijzen een goede methode is om de zwelling en de pijn te verminderen, maar dat het niet het vermogen heeft om het herstel te versnellen. Het dient hoogstens als pijnbestrijder en ter comfort zodat de schoen beter om je voet past. Ongeveer 48 uur na het trauma heeft ijzen geen toegevoegde waarde meer op de behandeling.

Om het natuurlijk herstelproces niet te verstoren zal je de enkel de eerste drie dagen vooral rust moeten geven. Dit kun je laten doen door je enkel te immobiliseren met tape en het been hoog te houden (elevatie). Bovendien is het belangrijk op de pijngrens te respecteren en eventueel een kruk te gebruiken indien lopen klachten geeft. Om de circulatie te bevorderen mag je met de voet (kleine) rondjes draaien zodat er vanuit de enkel rustig wordt bewogen. Doe dit vanuit ruglig met je onderbeen over de rand van de bank.

Proliferatiefase (4-10 dagen)

Vanaf de vierde dag wordt er geadviseerd om de enkel meer te gaan belasten en het gebruik van de krukken af te bouwen. In deze fase ligt het accent op het verbeteren van het looppatroon waarin een goede afwikkeling van de voet centraal staat. Naast het lopen behoort het fietsen meestal ook weer tot de mogelijkheden. Zodra je de enkel en de voet pijnvrij kunt afwikkelen mag je in deze fase geleidelijk je werkzaamheden gaan hervatten en rustig uitbouwen.

Naarmate het herstel toeneemt zal er binnen de revalidatie meer de nadruk op oefeningen worden gelegd. Indien de enkel het toelaat start je in deze fase met balansoefeningen om zodoende de coördinatie te verbeteren zodat de controle over de enkel toeneemt. Ter bevorderingen van de beweeglijkheid van de enkel mag je proberen om grotere rondjes met de voet te draaien dan in de vorige fase. Ook in deze fase oefen je binnen de pijngrens. In de onderstaande instructiefilm tref je enkele balansoefeningen aan. Wissel iedere 10 seconden van been en vergeet de lengte van de oefening zoals in de instructiefilm wordt voorgesteld. Sluit de ogen om de oefening moeilijker te maken en/of maak gebruik van een stevig kussen.

Vroege remodelleringsfase (11 tot 21 dagen)

Nadat je fase twee pijnvrij hebt afgerond mag je in deze fase rustig de looptraining hervatten. Ga nog niet prestatiegericht hardlopen, maar richt je meer op het joggen zodat de enkel langzaam kan wennen aan sportbelasting. Mocht je het nodig achten dan mag je in deze fase ook nog gebruik maken van een tape of brace, maar dan alleen tijdens het sporten.

Daarnaast worden de balansoefeningen uitdagender gemaakt en wordt er ook aandacht besteed aan de spierkracht. Mochten de spierversterkende oefeningen elders dan in de enkelbanden pijnlijk zijn dan is er mogelijk tevens sprake van een lichte spierscheuring in een van de spieren in het onderbeen. Bewaar deze oefeningen dan voor de volgende fase, of neem bij duidelijk vertraagd herstel contact op met een fysiotherapeut. Voor zowel de spierkracht (3 series per dag en bij iedere serie ga je door tot je de beweging technisch niet meer goed kunt volbrengen of wanneer het tempo fors afneemt) als de balansoefening (3x daags enkele minuten) hebben we een instructiefilm beschikbaar.

Late remodelleringsfase (3 tot 6 weken)

Nadat je de vorige fase klachtenvrij bent doorgekomen kun je een start maken om de belastbaarheid van de spieren, pezen, enkelbanden en het enkelgewricht verder te verhogen. Met de onderstaande plyometrische oefening bereid je het lichaam voor om de enkel op sportniveau te leren functioneren. De zijwaartse sprongen die in de instructiefilm getoond worden kun je afwisselen met voorwaartse sprongen. Afhankelijk van de ernst van de schade aan de enkelbanden en mogelijke overige problematiek kun je na ongeveer 6 weken weer volledig sporten. Werk vervolgens vanaf de zesde week weer geleidelijk en rustig naar je oude niveau toe.

Hoe kun je een enkelblessure voorkomen?

Enkelbanden hebben als doel om alle botdelen rondom het enkelgewricht bij elkaar te houden. Beschadigde enkelbanden zullen nooit meer volledig in de oorspronkelijk vorm terugkeren. De flexibiliteit van de enkelbanden nemen na een beschadiging toe en dit heeft als gevolg dat ze het enkelgewricht minder stabiliteit (steun) kunnen geven. Het gevolg hiervan is dat er na het herstel meer beweeglijkheid in het enkelgewricht aanwezig is. Dit kan de enkel instabiel maken wat de kans op herhaling van een verzwikte of verstuikte enkel vergroot.

Balansoefeningen zijn goede oefeningen om meer controle over de enkels te verkrijgen en om recidiverende klachten te voorkomen. In een periode van zes weken op regelmatige basis oefenen geeft een fors verminderde kans op (opnieuw) een verzwikte of verstuikte enkel.

In het voorkomen en het behandelen van een verzwikte of verstuikte enkel is een belangrijke rol weggelegd voor de enkelbrace en de tape. Beide doen niet veel voor elkaar onder. Voor chronische enkelklachten is het aan te raden om de tape of enkelbrace alleen tijdens het sporten te gebruiken, anders raakt de enkel te afhankelijk van de passieve steun wat juist een averechts effect kan opleveren. Er zijn veel verschillende enkelbraces met ieder een eigen beschermingsniveau.

Referenties: